Wie is Wassily Kandinsky?
Tegenwoordig zijn er een heleboel mensen fan van abstracte kunst. En niet voor niets. Abstracte kunst is de ultieme uiting van creativiteit, want de kunstenaar zet iets op het doek wat alleen in de verbeelding bestaat. Maar abstracte kunst was niet altijd zo populair. Sterker nog, tot de 20e eeuw was er nog geen kunstenaar die eraan dacht om iets niet-bestaands te schilderen. De pionier van de abstractie in de westerse wereld is Wassily Kandinsky. Hieronder lees je meer over zijn leven en zijn kunst.
Van jurist tot kunstenaar
Wassily kwam uit een familie vol met hoogopgeleide mensen. Van hem werd dan ook niet anders verwacht dan dat hij zou gaan studeren. In Moskou studeerde hij rechten en economie, waarna hij jurist zou worden. Op zijn 30e maakt hij alsnog de radicale beslissing om een opleiding tot kunstschilder te volgen en vertrok naar München. Deze wens kwam niet uit de lucht vallen: al als kind hield Wassily zich bezig met tekenen en met name kleur interesseerde hem.
Tijdens zijn opleiding werd hij geïnspireerd door een schilderij van Monet, waarbij het weer de kleuren waren die hem zo opvielen. Daarnaast was muziek ook een belangrijke inspiratiebron. Niet alleen de praktijk, maar ook de theorie van de kunsten interesseerde hem. Hij was naast beeldend kunstenaar namelijk ook kunsttheoreticus en onderwijzer.
Na zijn opleiding maakte Wassily verschillende reizen door Europa waarvan hij steeds schilderijen maakte. In deze periode waren landschappen en stadsgezichten het onderwerp van zijn werk. Uiteindelijk keerde hij terug naar Duitsland. Hier “ontdekte” hij in 1910 de abstracte kunst – per ongeluk. Hij keek naar een van zijn doeken en zag er niks herkensbaars op terug. Hij werd er door overweldigd, verbaasd en gefascineerd. Maar toen besefte hij dat het op zijn kant stond. Desalniettemin was het idee van de abstractie hiermee geboren. Wassily Kandinsky vond dat de vorm bevrijd moest worden. Zijn schilderijen waren een vorm van een spirituele uiting, een weergave van de ziel. Daarom werden verwijzingen naar het zichtbare uitgesloten uit zijn werk. Hij was op een gegeven moment zelfs van mening dat het realistische schadelijk was. Kleur en vorm waren het belangrijkst en het ging er vooral om hoe deze twee afgebeeld werden. Hij haalde veel inspiratie uit de muziek, want dit was een kunstvorm die als enige en als eerste nergens naar verwees. Muziek is volledig gebaseerd op fantasie en verbeelding. Hij zag overeenkomsten tussen de schilderkunst en de muziek. Niet voor niets noemde hij zijn abstracte werken ‘improvisaties’ en ‘composities’. In 1911 richtte Wassily samen met enkele andere toonaangevende kunstenaars een groep op. De groep dankte de naam aan een van de werken van Kandinsky waarop een blauw paard te zien is. Franz Mark, een van de medeoprichters, en Wassily deelde een liefde voor paarden en de kleur blauw. En zo was Der Blaue Reiter geboren. De groep handelde volgens een almanak, waaraan Kandinsky een belangrijke bijdrage leverde. In deze teksten pleit Kandinsky voor de abstracte kunst en benadrukt hoe belangrijk spiritualiteit is in verband met kunst. Het aanbreken van de Eerste Wereldoorlog maakte een eind aan Der Blaue Reiter en Wassily keerde terug naar Rusland. Hier maakte Kandinsky een tijdje kunstwerken voor de overheid. De avant-garde vierde hoogtij in Moskou op dat moment, en dit paste goed bij de schildersitjl van Wassily. Uiteindelijk bleken de ideeën van de staat te botsen met die van Kandinsky en na de oorlog vertrok hij weer. Terug in Duitsland sloot Kandinsky zich aan bij Gropius’ Bauhaus. Hier bestudeerde hij vorm en, uiteraard, kleur. Hij gaf les over zijn kleurtheorie en gaf workshops over zijn vormtheorie. Tijdens deze workshops bestudeerde Kandinsky vooral geometrische vormen: lijnen, cirkel en halve cirkels. Later publiceert hij hier nog een boek over. Eén van de, of misschien wel de belangrijkste theorie die hij ontwikkelde was de klankkleurtheorie. Deze theorie zegt dat klank en kleur gecombineerd een sterk effect hebben op de menselijke ziel. Iedere kleur zou een eigen taal met een eigen expressie hebben. De combinatie van verschillende kleuren samen kunnen daarom voor een beleving zorgen die vergelijkbaar is aan een muziekharmonie. Deze beleving werd door Kandinsky de ‘innerlijke klank’ genoemd. Kandinksy maakte zijn werken in een periode die van veel belang zou blijken. Vlak voor en na, maar ook tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog was er een periode waarin er allerlei nieuwe kunststromingen ontstonden: de avant-garde. Kandinsky’s grensverleggende werk, op doek, maar ook op papier, heeft voor vele anderen veel betekend. Van symbolist, tot rayonist, tot expressionist en ga zo maar door… Ze zullen allemaal wel ergens raakvlak hebben met het veelzijdige en controversiële werk van Kandinsky. Maar zijn invloed klinkt door tot in de 21e eeuw, want waar zou de abstracte kunst zijn zonder Wassily Kandinsky?
Theorie en praktijk
Klank als kleur
Wie is Willem de Kooning?
Ons land heeft veel artiesten voortgebracht die noemenswaardig zijn geweest op internationaal niveau. Jeroen Bosch, Johannes Vermeer, Vincent van Gogh en natuurlijk Rembrandt van Rijn zijn niet uit de kunstgeschiedenis weg te denken. Deze Hollandse meesters stonden aan de wieg van verschillende noemenswaardige kunststromingen in de Middeleeuwen, de 16een de 19 eeuw. Zij maakten allen dus vrij vroeg hun debuut. Maar ons kikkerlandje is ook het geboorteland van een wereldberoemde schilder die niet zo heel lang geleden nog schilderde. Alhoewel hij een groot deel van zijn leven heeft doorgebracht in de Verenigde Staten zijn de invloeden van de Lage Landen ook nog te herleiden in sommige van zijn werken. Hieronder wordt het leven en de kunst van Willem de Kooning in beschouwing genomen.
Een korte jeugd in Nederland
Het schilderen als beroep werd Willem zogezegd met de paplepel ingegoten. Op zijn veertiende ging hij namelijk aan de slag bij een decoratieatelier en schildersbedrijf. Hier leerde hij de fijne kneepjes van het vak. Nog geen tien jaar later stapte hij op de boot naar de Verenigde Staten om daar zijn werkzaamheden als interieurschilder voort te zetten. Kunst schilderen was nog slechts een hobby. Hij verdiende zijn brood met schilderklusjes binnenshuis. Ook tijdens de Grote Depressie in de dertigste eeuw bleek het vakmanschap van Willem de Kooning goed genoeg om hem op de been te houden.
Het kunstenaarsleven in New York
Toen De Kooning zijn introk nam in Manhattan voegde zich bij de plaatselijke kunstenaarskolonie. Hier ontmoette hij enkele collega-schilders die veel zouden betekenen voor zijn ontwikkeling als kunstenaar. Met een van hen, Arshile Gorky, deelde hij zijn atelier.
Hij investeerde meer tijd in het schilderen en begon een naam voor zichzelf te maken. Hij werkte aan verschillende overheidsprojecten en kon voor het eerst geld verdienen met schilderen in de naam van kunst. Hij leefde een typisch kunstenaarsleven, vol affaires, alcohol en armoede. Dit hield niet op toen hij zich in de jaren ’50 van de vorige eeuw bij de abstract expressionisten voegde.
Aan het einde van zijn leven kreeg hij te maken met ziekte. In de jaren 1980 begon hij zijn geheugen te verliezen door Alzheimer. Hij bleef schilderen tot aan zijn dood in 1997.
Stijlevolutie
Willem de Kooning heeft, afhankelijk van de periode in zijn leven, verschillende stijlen laten zien. In de kunstenaarskolonie werd hij geïnspireerd door kunstenaars zoals Miró, Picasso, Arp en Mondriaan. Dit resulteerde in stillevens die gekenmerkt werden door geometrische en organische vormen.
Jaren later is zijn stijl enigszins veranderd en bevat wat van wat we later het abstract expressionisme zullen noemen. In deze periode schildert hij zijn beroemde vrouwenserie. Er wordt gezegd dat deze vrouwen slechts als middel gebruikt werden door De Kooning om gevoel in zijn werk te leggen. Alhoewel De Kooning als één van de pioniers gezien wordt van het abstract expressionisme, kreeg hij ook veel kritiek over zich heen. De vrouwen, alhoewel flink geabstraheerd, zijn figuratief. Binnen het abstract expressionisme werd dat niet gewaardeerd.
Na deze vrouwenperiode zoekt ook De Kooning de abstractie op. Hierbij zijn landschappen de leidraad. Licht en lijn spelen hierbij een belangrijke rol. Het kleurgebruik is kenmerkend voor deze periode, maar contrasteert juist met zijn eerdere werk.
De laatste werken die hij maakte hebben veel discussie opgeleverd. Omdat deze gemaakt werden in de periode dat hij ziek was. Vragen over de creativiteit en de authenticiteit kwamen hierbij naar boven. Toch zijn ook veel mensen van mening dat dit het beste werk uit zijn oeuvre is geweest.
Een nuchtere Nederlander?
In de tijd dat De Kooning actief was, kwamen er nieuwe stromingen op in de Westerse wereld. Een stijl die zijn oorsprong in de Verenigde Staten vindt, is het abstract expressionisme. Welke werken en kunstenaars deze stroming maken, kun je hierlezen.
De Kooning had een hekel aan het begrip “schilderstijlen”. Toch zijn abstract expressionisme en De Kooning niet meer van elkaar weg te denken. Samen met collega’s zoals Pollock, Kline en Rothko maakte hij werken waarin emotie terug te zien was. Woede, verdriet en onrust na de Tweede Wereldoorlog moest geuit worden. De abstract expressionisten deden dit op hun eigen, unieke manier.
De Kooning onderscheidde zich door herkenbare vrouwenfiguren te verbeelden, terwijl andere kunstenaars compleet abstract werkten. Hij deed wel op een unieke manier; namelijk volgens het idee van action painting. Hierbij gaat het niet om rationele afwegingen, maar om met emotie de verf op het doek aan te brengen. De vrouwen van De Kooning waren dan ook nooit lieflijke wezens, maar leken vaak woest, robuust en genadeloos. De vrouwen dienden dan ook als een middel voor De Kooning om zijn emotie in een schilderij te leggen.
Een blijvende indruk
Alhoewel Willem de Kooning niet heel lang in Nederland gewoond heeft, is hij tot de jaren ’60 Nederlander gebleven. Niet voor niets wordt hij op verschillende manieren geëerd. In Rotterdam vind je sculpturen van zijn vrouwfiguren in het centrum. Daarnaast is de kunstacademie in Rotterdam, waar hijzelf gestudeerd heeft, de Willem de Kooning Academie genoemd.
Willem de Kooning heeft een indruk achtergelaten waar een kunstliefhebber niet omheen kan. Zijn turbulente leven heeft veel stof doen op waaien – op persoonlijk en op professioneel vlak. En, zoals meestal bij controversiële gevallen, zijn er mensen die het geweldig vinden en die er niks van hoeven te weten. Toch kun je er niet omheen: De Kooning heeft een echt kunstenaarsleven geleid waarbij hij invloedrijke kunstwerken heeft nagelaten.
Wie is Piet Mondriaan?
Piet Mondriaan, wie kent hem niet? Als je zijn naam hoort denk je al meteen aan de kleuren blauw, wit en geel. We weten dat hij beroemd was en is. Niet alleen in Nederland, maar in de hele wereld was hij in opspraak. Toch zul je vast nog niet alles van zijn interessante leven weten. Hieronder lees je alles over zijn ontwikkeling als kunstenaar en zijn weg naar bekendheid.
Opgroeien in Amsterdam
Piet wordt geboren als eerste zoon van zijn vader de onderwijzer en zijn moeder die voor de kinderen zorgde. Het tekenen werd de jonge Piet met de paplepel ingegoten. Zijn vader was naast hoofdonderwijzer ook nog tekenleraar. Als Piet laat blijken dat hij kunstenaar wil worden, moet hij eerst een diploma halen zodat hij ook tekenleraar is. Er zat nog een kunstenaar in de familie. Zijn oom Frits komt namelijk iedere zomer op bezoek en hij en Piet schilderen samen wat af.
Piet gaat op zichzelf wonen wanneer hij erin slaagt om naar de Academie te kunnen. Binnen Amsterdam verhuist hij vaak. Om dit alles te kunnen betalen verricht hij allerlei klusjes. Zo illustreert hij bijvoorbeeld wetenschappelijke boeken en geeft hij tekenles. Daarnaast schrijft hij een brief aan de toenmalige koningin om te vragen om een beurs. En jawel hoor, die krijgt hij. Uiteindelijk is het de natuur waar Piet zijn inspiratie uit haalt. Ook al valt het niet altijd bij het publiek in de smaak, hij ging door. Uiteindelijk trok hij naar de provincie om zich eens goed te verdiepen in het schilderen van landschappen.
De natuur in
Piet Mondriaan maakte in de tijd dat hij in Amsterdam woonde uitstapjes naar Gein en Duivendrecht. Later verhuisde hij naar het Brabantse Uden en hij heeft ook nog een tijd in het Oosten gewoond. In de natuur werkte hij voor het eerst aan geabstraheerde werken. Mondriaan was altijd op zoek naar moderniteit. Blijven hangen in het verleden was niks voor hem; nieuw was altijd beter. Niet iedereen waardeerde deze manier van denken. De schilderijen die Mondriaan maakte werden om deze reden ook niet vaak positief ontvangen. Zelfs zijn oom wilde niks meer met hem te maken hebben toen Mondriaan een molen in rood schilderde en daarbij de lucht kleurde met fel gele vlekken.
Tegendraads als hij was ging hij gewoon door met moderne en geabstraheerde schilderijen. In deze periode begon hij ook aan zijn beroemde bomen. Deze vormden uiteindelijk de basis voor de geometrische schilderijen waar we hem vandaag de dag van kennen.
Parijs
In Nederland loopt zijn zoektocht naar de moderniteit uiteindelijk spaak en Mondriaan besluit hierop om naar Parijs te verhuizen. Hier ontwikkelt hij zijn visie verder. Hij probeert bekendheid te werven. Zo verandert hij zijn signatuur in Mondrian, want dat is makkelijker uit te spreken voor de Parijzenaars. Daarnaast gaat hij allerlei feestjes en kunstcafés af. Hij houdt er de bijnaam piet-zie-je-me-niet aan over. Mondriaan kan helemaal zichzelf zijn in Parijs en hij heeft het er heel goed naar zijn zin.
Het lukt hem: in Parijs worden Mondriaan en zijn schilderijen beroemd, zelfs in andere landen leren ze hem kennen. Zijn atelier werd een heuse bezienswaardigheid en een inspiratie voor vele collega-kunstenaars.
Het leven van Piet Mondriaan in Laren
Tijdens de Eerste Wereldoorlog keert Mondriaan terug naar het neutrale Nederland. In Laren verzamelen zich meer kunstenaars met hetzelfde idee. Samen vormen zij de kunstenaarskolonie. Hier vindt Mondriaan zijn weg naar de pure abstractie. In Laren ontmoet hij ook Bart van der Leck, Theo van Doesburg en Vilmos Huszár. Met hen radicaliseert Mondriaan zijn kunstzinnige ideeën. Ze noemen zichzelf de ‘bewust abstracten’ of ‘werkelijk anderen’. In Laren ontwikkelt Mondriaan zich dus tot de schilder die de meesten vandaag zullen kennen. Schilderijen met zwarte in plaats van grijze strepen en met heel lichtgrijze vlakken. Door de kleurvlakken naar de zijkant te verplaatsen creëert hij een zogenaamd repoussoir - een soort van doorkijk.
De Stijl
De bewust abstracten richten samen het tijdschrift De Stijl op. Theo van Doesburg was hierbij de voornamelijke publicist. Het tijdschrift bracht het idee voort van een weergave die zuivere vormen gebruikt: rechte lijnen en primaire kleuren. Dit alles was gebaseerd op sociale ontwikkelingen en een specifieke ideologie. In de compositie van een kunstwerk moest harmonie doorklinken. Deze kunstwerken betroffen buiten schilderijen ook beeldhouwwerken, architectuur en toegepaste kunst.
Mondriaan en Van Doesburg krijgen ruzie. De ruzie begint om een onenigheid over het diagonaal: hoort die wel of niet thuis in de harmonieuze compositie? Uiteindelijk leidt het diagonaal tot een grotere botsing en Mondriaan verlaat De Stijl.
Mondriaan vandaag
Wat voor een enorme invloed Mondriaan heeft gehad is moeilijk te bevatten. De geometrische manier van weergeven is er een die vandaag de dag overal terug te zien is. Maar we beschouwen hem misschien als zo vanzelfsprekend dat we het niet eens doorhebben. Wie er wel eens met de trein reist,kan dit misschien beamen. Want wist je dat het interieur van de allernieuwste sprinter van de NS, de zogenaamde FLIRT, is gebaseerd op De Stijl? Zo zijn er nog veel meer voorbeelden waarbij Mondriaans beeldtaal als inspiratie gebruikt is.
Wil je nou eens zijn werk in het echt bekijken? Het Gemeentemuseum in Den Haag heeft de grootste collectie van zijn werken. Met meer dan 300 werken kun je een grote zaal vol prachtige originelen bekijken, waaronder zijn laatste werk, Victory Boogie Woogie. Maar zo zijn er in Nederland en eigenlijk over de hele wereld wel musea die minimaal één meesterwerk hebben hangen. Zoals je ziet kun je, in positieve zin, niet om Mondriaan heen!
Wie is Karel Appel?
Ons kleine kikkerlandje heeft een heleboel kunstenaars gekend. Kunstenaars die wereldberoemd zijn geworden. Helaas zijn velen van hen inmiddels overleden. Maar hun werk leeft voort. Een van deze kunstenaars is Karel Appel. Zijn werken heb je vast al eens voorbij zien komen. Maar misschien zelfs zonder dat je het doorhad. Hieronder lees je meer over zijn leven en kunstwerken.
Karel Appel in zijn jongere jaren
Karel Appel groeide op in Amsterdam. Al op jonge leeftijd begon hij met het schilderen van impressionistische landschappen. Maar zijn ouders wilde liever dat hij in de kapperszaak van zijn vader ging werken. Toen hij toch naar de kunstacademie in Amsterdam ging, werd hij uit huis gezet. Hij volgde hier zijn opleiding tijdens de Duitse bezetting. Mensen hebben hem dat nog lang kwalijk genomen. Sommigen dachten zelfs dat hij samenwerkte met de Duitsers. Appel heeft dat altijd ontkend. Hij is zelfs nog een tijd voor de Duitsers op de vlucht geslagen. Karel Appel hield zich juist helemaal niet bezig met politiek. Hij vond dat kunst een uiting van je diepste gevoelens moest zijn. Werken waren nooit een politiek statement, maar altijd een expressie van gevoel.
Een gevoelige kunstenaar
Op de kunstacademie startte Appel zijn kunstenaars carrière. Appel was niet alleen schilder, hij was daarnaast ook beeldhouwer, lithograaf, dichter, etser en keramist. En al zijn werken werden inderdaad met veel gevoel gemaakt. Bij sommigen riepen ze ook heftige gevoelens op. Dat vonden mensen niet altijd even leuk. Zo maakte hij een muurschildering voor het stadhuis van Amsterdam, gebaseerd op zijn werk “Vragende Kinderen”. De ambtenaren die daar werkten vonden het werk maar niks. Na veel protest werd het werk verborgen. En zo kreeg Appel wel meer tegenstand in Nederland. Toch bleef hij doorgaan met het maken van provocerende werken.
De werkwijze van Karel Appel
Appel wilde niet per se mensen op de kast jagen. Hij stopte gewoon heel veel gevoel in zijn werk. Het maakproces was ook best heftig te noemen. In 1961 kwam er een documentaire uit over Appel waarin je hem aan het werk zien. In deze docu doet hij ook zijn beroemde uitspraak: “Ik rotzooi maar een beetje an.” Toch is dit niet helemaal waar. Ogenschijnlijk maakt Appel zijn schilderijen door klodders verf op een doek te gooien zonder erover na te denken. Achteraf blijkt dat Appel zich verdiept in de kunstgeschiedenis en in kunstenaars die hem inspireren. Het uiteindelijke werk vergt meer planning dan op het eerste gezicht lijkt.
CoBrA
Op de kunstacademie ontmoette Appel mede-kunstenaars Corneille en Constant, met wie hij nog lange tijd bevriend zou blijven. Met zijn drieën waren ze lid van CoBrA. De groep bestond uit een aantal schilders uit Kopenhagen, Brussel en Amsterdam. Van deze steden is de naam CoBrA dan ook een samentrekking – maar dan in het Frans. De groep maakte kunstwerken waaraan een filosofie verbonden zat. Zoals gezegd ging het Appel om de uiting van innerlijke gevoelens. CoBrA wilde ook terug naar de oergevoelens. Ze haalden inspiratie uit tekeningen gemaakt door kinderen en geesteszieken, maar ook het surrealisme en zelfs het eigen handschrift vormden een belangrijke bron van inspiratie. De groep bestond maar een paar jaar, maar de ideeën en invloed leven voort. Zelfs tot op de dag van vandaag.
https://pixabay.com/nl/dance-kindertekeningen-ballet-83478/
De jaren na CoBrA
CoBrA bestond dus slecht enkele jaren. Toch werd Appel in de tijd daarna nog steeds geassocieerd met de groep. In de jaren ‘50 maakte Appel met zijn vriend Constant een reis naar Parijs. Hier kwam hij in aanraking met allerlei beroemde schilders. Schilders zoals Picasso en Dubuffet inspireerde hem. Door zijn reis ontwikkelde hij zich verder. Zijn schilderstijl was nog steeds expressief, maar het was nog veel meer. In Nederland kreeg hij nog altijd niet de waardering die hij verdiende. In Parijs was dat wel het geval. Appel werd vanaf toen steeds bekender. Steeds meer mensen wilden zijn kunst kopen en musea wilden hem tentoonstellen.
Karel’s nalatenschap
In de jaren die volgden bleef Appel zijn stijl ontwikkelen. Hij gebruikte steeds andere materialen en stijlen en combineerde disciplines. Zo werkte hij samen met kunstenaars die bijvoorbeeld choreograaf of muzikant waren. Een blijvend iets is het uitdagen van de kijker. De werken kunnen nog steeds heftig overkomen. Zijn werk heeft nog steeds invloed op hedendaagse kunstenaars. Iets anders heftigs is het onderhoud. Sommige werken van Appel zijn met zulke dikke verf aangebracht, dat ze nog steeds niet opgedroogd zijn! De mensen die zich bekommeren om zijn werken, moeten oppassen dat de verf niet van het doek afdruipt. En dat tientallen jaren later.
Expo’s anno nu
Mocht je nieuwsgierig zijn geworden naar de werken van Appel… Ze zijn overal ter wereld te bewonderen. Van New York en San Francisco tot aan Brazilië en Canada. Allemaal exposeren ze werken van Appel. Wil je nou niet naar de andere kant van de wereld om zijn kunst te zien? In Nederland zijn er ook een heleboel musea die werken van hem in de collectie hebben. Bijvoorbeeld het Cobra Museum voor Moderne Kunsten in Amstelveen. De naam zegt het al: een museum speciaal opgericht voor de kunst gemaakt door CoBrA. Daarnaast heb je nog het Stedelijk Museum in Amsterdam, het Van Abbemuseum in Eindhoven, het Rijksmuseum Twente en nog veel meer. Door het hele land zijn er musea die ook onder de indruk zijn van de kunst van Karel Appel. Jij ook?