Ons land heeft veel artiesten voortgebracht die noemenswaardig zijn geweest op internationaal niveau. Jeroen Bosch, Johannes Vermeer, Vincent van Gogh en natuurlijk Rembrandt van Rijn zijn niet uit de kunstgeschiedenis weg te denken. Deze Hollandse meesters stonden aan de wieg van verschillende noemenswaardige kunststromingen in de Middeleeuwen, de 16een de 19 eeuw. Zij maakten allen dus vrij vroeg hun debuut. Maar ons kikkerlandje is ook het geboorteland van een wereldberoemde schilder die niet zo heel lang geleden nog schilderde. Alhoewel hij een groot deel van zijn leven heeft doorgebracht in de Verenigde Staten zijn de invloeden van de Lage Landen ook nog te herleiden in sommige van zijn werken. Hieronder wordt het leven en de kunst van Willem de Kooning in beschouwing genomen.
Een korte jeugd in Nederland
Het schilderen als beroep werd Willem zogezegd met de paplepel ingegoten. Op zijn veertiende ging hij namelijk aan de slag bij een decoratieatelier en schildersbedrijf. Hier leerde hij de fijne kneepjes van het vak. Nog geen tien jaar later stapte hij op de boot naar de Verenigde Staten om daar zijn werkzaamheden als interieurschilder voort te zetten. Kunst schilderen was nog slechts een hobby. Hij verdiende zijn brood met schilderklusjes binnenshuis. Ook tijdens de Grote Depressie in de dertigste eeuw bleek het vakmanschap van Willem de Kooning goed genoeg om hem op de been te houden.
Het kunstenaarsleven in New York
Toen De Kooning zijn introk nam in Manhattan voegde zich bij de plaatselijke kunstenaarskolonie. Hier ontmoette hij enkele collega-schilders die veel zouden betekenen voor zijn ontwikkeling als kunstenaar. Met een van hen, Arshile Gorky, deelde hij zijn atelier.
Hij investeerde meer tijd in het schilderen en begon een naam voor zichzelf te maken. Hij werkte aan verschillende overheidsprojecten en kon voor het eerst geld verdienen met schilderen in de naam van kunst. Hij leefde een typisch kunstenaarsleven, vol affaires, alcohol en armoede. Dit hield niet op toen hij zich in de jaren ’50 van de vorige eeuw bij de abstract expressionisten voegde.
Aan het einde van zijn leven kreeg hij te maken met ziekte. In de jaren 1980 begon hij zijn geheugen te verliezen door Alzheimer. Hij bleef schilderen tot aan zijn dood in 1997.
Stijlevolutie
Willem de Kooning heeft, afhankelijk van de periode in zijn leven, verschillende stijlen laten zien. In de kunstenaarskolonie werd hij geïnspireerd door kunstenaars zoals Miró, Picasso, Arp en Mondriaan. Dit resulteerde in stillevens die gekenmerkt werden door geometrische en organische vormen.
Jaren later is zijn stijl enigszins veranderd en bevat wat van wat we later het abstract expressionisme zullen noemen. In deze periode schildert hij zijn beroemde vrouwenserie. Er wordt gezegd dat deze vrouwen slechts als middel gebruikt werden door De Kooning om gevoel in zijn werk te leggen. Alhoewel De Kooning als één van de pioniers gezien wordt van het abstract expressionisme, kreeg hij ook veel kritiek over zich heen. De vrouwen, alhoewel flink geabstraheerd, zijn figuratief. Binnen het abstract expressionisme werd dat niet gewaardeerd.
Na deze vrouwenperiode zoekt ook De Kooning de abstractie op. Hierbij zijn landschappen de leidraad. Licht en lijn spelen hierbij een belangrijke rol. Het kleurgebruik is kenmerkend voor deze periode, maar contrasteert juist met zijn eerdere werk.
De laatste werken die hij maakte hebben veel discussie opgeleverd. Omdat deze gemaakt werden in de periode dat hij ziek was. Vragen over de creativiteit en de authenticiteit kwamen hierbij naar boven. Toch zijn ook veel mensen van mening dat dit het beste werk uit zijn oeuvre is geweest.
Een nuchtere Nederlander?
In de tijd dat De Kooning actief was, kwamen er nieuwe stromingen op in de Westerse wereld. Een stijl die zijn oorsprong in de Verenigde Staten vindt, is het abstract expressionisme. Welke werken en kunstenaars deze stroming maken, kun je hierlezen.
De Kooning had een hekel aan het begrip “schilderstijlen”. Toch zijn abstract expressionisme en De Kooning niet meer van elkaar weg te denken. Samen met collega’s zoals Pollock, Kline en Rothko maakte hij werken waarin emotie terug te zien was. Woede, verdriet en onrust na de Tweede Wereldoorlog moest geuit worden. De abstract expressionisten deden dit op hun eigen, unieke manier.
De Kooning onderscheidde zich door herkenbare vrouwenfiguren te verbeelden, terwijl andere kunstenaars compleet abstract werkten. Hij deed wel op een unieke manier; namelijk volgens het idee van action painting. Hierbij gaat het niet om rationele afwegingen, maar om met emotie de verf op het doek aan te brengen. De vrouwen van De Kooning waren dan ook nooit lieflijke wezens, maar leken vaak woest, robuust en genadeloos. De vrouwen dienden dan ook als een middel voor De Kooning om zijn emotie in een schilderij te leggen.
Een blijvende indruk
Alhoewel Willem de Kooning niet heel lang in Nederland gewoond heeft, is hij tot de jaren ’60 Nederlander gebleven. Niet voor niets wordt hij op verschillende manieren geëerd. In Rotterdam vind je sculpturen van zijn vrouwfiguren in het centrum. Daarnaast is de kunstacademie in Rotterdam, waar hijzelf gestudeerd heeft, de Willem de Kooning Academie genoemd.
Willem de Kooning heeft een indruk achtergelaten waar een kunstliefhebber niet omheen kan. Zijn turbulente leven heeft veel stof doen op waaien – op persoonlijk en op professioneel vlak. En, zoals meestal bij controversiële gevallen, zijn er mensen die het geweldig vinden en die er niks van hoeven te weten. Toch kun je er niet omheen: De Kooning heeft een echt kunstenaarsleven geleid waarbij hij invloedrijke kunstwerken heeft nagelaten.