Abstract expressionisme klinkt, zoals de naam al zegt, nogal abstract. Maar schijn bedriegt: het is veel simpeler dan dat het klinkt. We hadden het al eerder kort over de stroming, maar er valt nog veel meer over te zeggen. Hieronder een makkelijk overzicht met alles wat je moet weten over abstract expressionisme.
Van Parijs naar New York
In een eerdere post kon je lezen hoe de abstracte kunst een vlucht nam in Europa, met allerlei verschillende stromingen. Tijdens de eerste helft van de negentiende eeuw lag het centrum van de kunst in Parijs. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde dat en was het in New York te doen. Vóór de Tweede Wereldoorlog was de kunst in Amerika heel anders. Figuratieve kunst was de norm. Schilderijen of scherpe foto’s die deugdzame, Amerikaanse arbeiders afbeeldingen waren vooral populair. Toch was dit voor abstracte kunstenaars geen ongewenste omgeving. Schilders werden gesteund of ze nou abstracte of figuratieve kunst maakten.
Na de oorlog kwam daar ook nog bij dat het in de Verenigde Staten veel veiliger was dan in Europa. Een heleboel invloedrijke Europese kunstenaars vluchtten om die reden naar Amerika. Onder hen waren Marc Chagall, Max Ernst en onze eigen Piet Mondriaan. Zij namen hun ideeën over het leven en de kunst mee en gingen in de Verenigde Staten verder met schilderen. Voor de stroming van het abstract expressionisme waren zij van grote betekenis. Vooral kubistische en surrealistische kunst hielp mee in het ontstaan van het abstract expressionisme.
Dada, waar we Marcel Duchamp en zijn urinoir van kennen, speelde ook een grote rol. De Dadaïsten lieten namelijk veel over aan het toeval. Neem alleen al de naam van de stroming. Dada, het Duitse woord voor stokpaardje, werd als naam gekozen nadat het blind werd aangewezen in een woordenboek. Bij de techniek “dripping”, die Jackson Pollock in zijn werken gebruikte, wordt er ook uitgegaan van toevalligheden. Dada is ook nog een tijdje groot geweest in Amerika, want Duchamp verhuisde namelijk naar New York. Het beroemde urinoir heeft hij dan ook daar tentoongesteld.
Een emotionele stroming
Uiteindelijk ontstaan er een groepering waaronder verschillende kunstenaars vielen, genaamd New York School. Bij deze school hoorden allerlei soorten kunstenaars. Zo maakte Willem de Kooning bijvoorbeeld figuratieve werken terwijl Mark Rothko toch wel de meester van de abstracte kunst te noemen valt. Toch werden zij beide onder de New York School gekoppeld. Wat hen aan elkaar verbond, was de manier waarop ze het doek benaderde. Dit betekent dat zij Europese manieren los lieten en op hun eigen manier te werk gingen. Zo ging het meer over het maakproces dan over het eindresultaat. Toch is er een onderscheid te maken, namelijk aan de ene kant Live Action Painting en aan de andere Colorfield Painting.
Live Action Painting is wat kunstenaars zoals Jackson Pollock doen, die al eerder genoemd werd. Het gaat om de handeling van het schilderij maken en de gevoelens die hierbij vrijkomen. De techniek “dripping” is een voorbeeld van Live Action Painting. Het verf wordt letterlijk op het doek gedruppeld. Zo krijg je dus, vergelijkbaar met Dadakunst, een werk dat afhangt van toeval. Hoe de verfdruppel op het doek komt kun je wel een beetje beïnvloeden, maar nooit helemaal controleren. Op dezelfde manier kun je verf op het doek gooien, slaan of iets anders. Hier gaat het dan ook echt om het maakproces. Het zal je misschien niet verbazen dat het smijten van verf samengaat met agressie, wanhoop of verdriet. Er komt bij deze techniek dus vaak veel emotie kijken.
Dan heb je ook nog Colorfield Painting. Hierbij wordt dus eerst nagedacht voordat je de verf aanbrengt. Het resulteert uiteindelijk wel in een compleet abstract werk. Vaak bestaat het werk uit geometrische vormen die in één kleur worden aangebracht. Kenmerkend is ook dat de doeken vaak heel groot zijn vergeleken met andere doeken. Ook hier is emotie van belang. Bekende werken die bij deze stroming horen staan erom bekend dat ze een unieke stemming op kunnen roepen. Sommige mensen moeten zelfs huilen als ze naar een werk van Barnett Newman kijken.
Abstract expressionisme van vandaag
Er worden nu nog steeds abstract expressionistische werken gemaakt. De kans is groot dat de kunstenaar in kwestie misschien niet eens doorheeft dat het werk binnen de stroming past. Of misschien gebruikt hij of zij ook nog invloeden van een andere stroming. Tegenwoordig lopen veel stromingen een beetje door elkaar heen. Dat komt mede doordat het klimaat waarin een kunstenaar schildert vandaag de dag heel anders is dan in de vorige eeuw. Veel dingen waren bijvoorbeeld heel brutaal als je die tentoonstelde of ronduit schandalig. Ondertussen zijn we in de 21e eeuw wel gewend geraakt aan de meest choquerende werken. Dat komt mooi uit, want nu kan iedereen naar hartelief schilderen wat hij of zij wil. Of het nu een enorm groot doek is met alle kleuren van de regenboog of een portret van je oma op een klein doekje, het mag allemaal.