Tegenwoordig zijn er een heleboel mensen fan van abstracte kunst. En niet voor niets. Abstracte kunst is de ultieme uiting van creativiteit, want de kunstenaar zet iets op het doek wat alleen in de verbeelding bestaat. Maar abstracte kunst was niet altijd zo populair. Sterker nog, tot de 20e eeuw was er nog geen kunstenaar die eraan dacht om iets niet-bestaands te schilderen. De pionier van de abstractie in de westerse wereld is Wassily Kandinsky. Hieronder lees je meer over zijn leven en zijn kunst.

Van jurist tot kunstenaar

Wassily kwam uit een familie vol met hoogopgeleide mensen. Van hem werd dan ook niet anders verwacht dan dat hij zou gaan studeren. In Moskou studeerde hij rechten en economie, waarna hij jurist zou worden. Op zijn 30e maakt hij alsnog de radicale beslissing om een opleiding tot kunstschilder te volgen en vertrok naar München. Deze wens kwam niet uit de lucht vallen: al als kind hield Wassily zich bezig met tekenen en met name kleur interesseerde hem.

Tijdens zijn opleiding werd hij geïnspireerd door een schilderij van Monet, waarbij het weer de kleuren waren die hem zo opvielen. Daarnaast was muziek ook een belangrijke inspiratiebron. Niet alleen de praktijk, maar ook de theorie van de kunsten interesseerde hem. Hij was naast beeldend kunstenaar namelijk ook kunsttheoreticus en onderwijzer.

Olieverf op doek

Na zijn opleiding maakte Wassily verschillende reizen door Europa waarvan hij steeds schilderijen maakte. In deze periode waren landschappen en stadsgezichten het onderwerp van zijn werk. Uiteindelijk keerde hij terug naar Duitsland. Hier “ontdekte” hij in 1910 de abstracte kunst – per ongeluk. Hij keek naar een van zijn doeken en zag er niks herkensbaars op terug. Hij werd er door overweldigd, verbaasd en gefascineerd. Maar toen besefte hij dat het op zijn kant stond. Desalniettemin was het idee van de abstractie hiermee geboren.

Wassily Kandinsky vond dat de vorm bevrijd moest worden. Zijn schilderijen waren een vorm van een spirituele uiting, een weergave van de ziel. Daarom werden verwijzingen naar het zichtbare uitgesloten uit zijn werk. Hij was op een gegeven moment zelfs van mening dat het realistische schadelijk was. Kleur en vorm waren het belangrijkst en het ging er vooral om hoe deze twee afgebeeld werden.

Hij haalde veel inspiratie uit de muziek, want dit was een kunstvorm die als enige en als eerste nergens naar verwees. Muziek is volledig gebaseerd op fantasie en verbeelding. Hij zag overeenkomsten tussen de schilderkunst en de muziek. Niet voor niets noemde hij zijn abstracte werken ‘improvisaties’ en ‘composities’.

Theorie en praktijk

In 1911 richtte Wassily samen met enkele andere toonaangevende kunstenaars een groep op. De groep dankte de naam aan een van de werken van Kandinsky waarop een blauw paard te zien is. Franz Mark, een van de medeoprichters, en Wassily deelde een liefde voor paarden en de kleur blauw. En zo was Der Blaue Reiter geboren. De groep handelde volgens een almanak, waaraan Kandinsky een belangrijke bijdrage leverde. In deze teksten pleit Kandinsky voor de abstracte kunst en benadrukt hoe belangrijk spiritualiteit is in verband met kunst.

Het aanbreken van de Eerste Wereldoorlog maakte een eind aan Der Blaue Reiter en Wassily keerde terug naar Rusland. Hier maakte Kandinsky een tijdje kunstwerken voor de overheid. De avant-garde vierde hoogtij in Moskou op dat moment, en dit paste goed bij de schildersitjl van Wassily. Uiteindelijk bleken de ideeën van de staat te botsen met die van Kandinsky en na de oorlog vertrok hij weer.

Terug in Duitsland sloot Kandinsky zich aan bij Gropius’ Bauhaus. Hier bestudeerde hij vorm en, uiteraard, kleur. Hij gaf les over zijn kleurtheorie en gaf workshops over zijn vormtheorie. Tijdens deze workshops bestudeerde Kandinsky vooral geometrische vormen: lijnen, cirkel en halve cirkels. Later publiceert hij hier nog een boek over.

Abstract schilderij

Klank als kleur

Eén van de, of misschien wel de belangrijkste theorie die hij ontwikkelde was de klankkleurtheorie. Deze theorie zegt dat klank en kleur gecombineerd een sterk effect hebben op de menselijke ziel. Iedere kleur zou een eigen taal met een eigen expressie hebben. De combinatie van verschillende kleuren samen kunnen daarom voor een beleving zorgen die vergelijkbaar is aan een muziekharmonie. Deze beleving werd door Kandinsky de ‘innerlijke klank’ genoemd.

Pianotoetsen

Kandinksy maakte zijn werken in een periode die van veel belang zou blijken. Vlak voor en na, maar ook tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog was er een periode waarin er allerlei nieuwe kunststromingen ontstonden: de avant-garde. Kandinsky’s grensverleggende werk, op doek, maar ook op papier, heeft voor vele anderen veel betekend. Van symbolist, tot rayonist, tot expressionist en ga zo maar door… Ze zullen allemaal wel ergens raakvlak hebben met het veelzijdige en controversiële werk van Kandinsky. Maar zijn invloed klinkt door tot in de 21e eeuw, want waar zou de abstracte kunst zijn zonder Wassily Kandinsky?